O, oo?
In Nederland zijn diverse Geert Groote Colleges, het museum in Deventer dat speciaal aan Geert Grote is gewijd, heet Geert Groote Huis. Maar in veel publicaties, ook in de mijne, vind je de naam Geert Grote. Hoe zit dat?
Geert Grote: waarom Grote?
In Grote’s eigen tijd (1340-1384) schreef men zijn naam onder meer als Groet, Groete, die Groete, Grote of die Grote. Wanneer de naam in een Latijnse tekst voorkomt, zie je voor zijn achternaam soms de vertaling Magnus, maar meestal wordt Grote geschreven, zoals in de biografie van Rudolph Dier, zie de titelpagina hiernaast. De spelling Groote kwam in de veertiende eeuw niet voor, want de a, o en u werden niet verdubbeld. Als een klinker lang was, werd een e of een i of y toegevoegd. De spelling ee en ii zag je daarom wel, bijvoorbeeld in Gheert en in Alijd, dat vaak als Aliid of Aliit werd gespeld.
In wetenschappelijke publicaties wordt sinds eind jaren 1960 de spelling Grote gehanteerd.
Geert Grote: waarom Groote?
In zijn “Het Kerkelyk en Wereltlyk Deventer”, waarvan deel 1 (648 pagina’s) verscheen in 1732, beschrijft de stadssecretaris van Deventer, mr. Gerhard Dumbar (1680-1744), de geschiedenis van Deventer. Behalve een lopend geschiedverhaal bevat het boek ook vele letterlijke transcripties van officiële stukken. In zijn tijd begon de spelling met de verlengings-e en –i in onbruik te raken en Dumbar kiest in zijn verhaal voor de destijds zeer moderne spelling Groote.
In de negentiende eeuw raakten de Middeleeuwen in de mode en verschenen de eerste uitvoerige studies over Geert Grote. Vaak werd dan de naam Gerrit de Groot(e) gebruikt, sommige auteurs schreven zelfs Groete. Dat was niet zo handig gezien de uitspraak, en het werd dus Groote, want de spelling met één o paste niet in het systeem van die dagen.
Tot in de jaren 1960 is er behoorlijk wat vakliteratuur verschenen waarin men schreef over Geert Groote. Ook scholen en allerlei verenigingen die naar hem waren vernoemd, spelden de naam met oo, en zo raakte men eraan gewend. Maar wat vroeger een begrijpelijke keuze was, is nu niet meer nodig.
En dus: Grote
Sinds 1947 is de officiële spelling van het woord groote veranderd in grote, en dus is voor ons de oorspronkelijke naam Grote ook duidelijk. Al in 1966 betoogt dr. Anton Koch (1923-1990), die jarenlang in Deventer heeft gewerkt als archivaris en directeur van de Atheneumbibliotheek, dat de spelling “Grote” om historische en taalkundige redenen de voorkeur verdient. Zie Spiegel Historiael van oktober 1966, p. 37.
Geert Grote: waarom Geert?
Als ik er iets over te zeggen had, zou ik kiezen voor de naam Gerard Grote. Dat is de “oernaam”, en een naam die ook internationaal gebruikt wordt. Geert werd in de Middeleeuwen als Gheert of Gheerd gespeld, altijd met een h na de g. Tijdens mijn opleiding heb ik er nooit zo op gelet, maar bij het speurwerk voor mijn boek viel me die voortdurende gh-e/i-combinatie wel op. Het gebruik stopt op een gegeven moment, maar ik heb niet uitgezocht wanneer precies. Misschien was dat al in de loop van de veertiende eeuw, want Geert Grote zelf schrijft zijn naam soms met en soms zonder h na g.
Ik begrijp wel waarom: alle g’s voor e en i werden gevolgd door een h, dus je kon hem net zo goed weglaten. Maar er moet ooit een reden zijn geweest om hem te gebruiken. In bijvoorbeeld het Engels, Frans en Italiaans klinkt de g voor a, o en u hard en de g voor e en i meer als zj. Zou een dergelijke regel in het Oudnederlands en vroege stadia van het Middelnederlands ook hebben bestaan? En werd de h dan ingevoegd om aan te geven dat de g nu hard moest worden uitgesproken?
Hoe dan ook, officieel heette Geert Grote G(h)erard, in Latijnse teksten werd dat G(h)erardus. Zoals in de Middeleeuwen gebruikelijk, werden namen op diverse manieren gespeld, ook in één document. Gheerd of Gheert was een veel voorkomende afkorting voor Gerard in het Deventer van de Middeleeuwen. Wanneer Geert Grote voor de stad Deventer van najaar 1365 tot voorjaar 1367 in Avignon is en er nu en dan brieven worden uitgewisseld waarvoor de boden betaald moesten worden, wordt hij in de Cameraarsrekeningen (boekhouding) altijd “meyster Gheride de Grote” genoemd, meestal in de derde naamval met een n achter voor- en achternaam. Verder kom je zijn voornaam tegen als o.a. Gherd, Gheryt; soms staan er in één zin meerdere varianten. Zelf noemt hij zich Gerard(us), maar ook wel Meyster Gheriit. In het buitenland, en dus in het Latijn, was het voor zover ik heb kunnen nagaan altijd G(h)erardus.
Maar ik moet zeggen: de naam Geert Grote is eenvoudig en praktisch, en dat past wel bij de man die ik de afgelopen jaren goed heb leren kennen!
Dit artikel is een bewerking van een eerdere
publicatie op mijn persoonlijke website.
